๔.๕ ตู้พระธรรม และ หนังสือพระมาลัย

ตู้พระธรรม คือ ตู้ไทยโบราณที่มีลักษณะพิเศษเป็นแบบฉบับของไทยโดยเฉพาะ เป็นตู้ไม้ ส่วนใหญ่ตกแต่งด้วยลายรดน้ำซึ่งเขียนลวดลายแบบต่างๆ ลงรักปิดทองตลอดทั้งตู้ จึงทำให้มีผู้นิยมเรียกตามชนิดของสี หรือตามวิธีการเขียนลวดลายว่า ตู้ลายทอง บ้าง ตู้ลายรดน้ำ บ้าง ตู้ดังกล่าวนี้ โดยทั่วไปใช้เป็นตู้เก็บคัมภีร์ใบลาน และหนังสือ ที่เกี่ยวกับพระธรรมคำสอนในพระพุทธศาสนาของวัดต่างๆ ทั่วพระราชอาณาจักร มาแต่โบราณกาล จึงเรียกกันตามสิ่งที่เก็บอยู่ในตู้ว่า ตู้พระธรรม และถึงแม้ว่าต่อมา จะใช้เก็บรักษาสิ่งของอย่างอื่นภายในวัดที่มิใช่คัมภีร์ใบลาน ก็ยังคงนิยมเรียก ตามอย่างที่คุ้นเคยว่า ตู้พระธรรม

๔.๕.๑ ตู้พระธรรมลายรดน้ำ

ตู้พระธรรมลายรดน้ำ สมบัติวัดเขาแก้ววรวิหาร 

 ตู้พระธรรมลายรดน้ำมีขา ๔ เสา แบบขาหมูมมีลิ้นชักศิลปกรรมรัตนโกสินทร์ ยุคสมัยรัชกาลที่ ๓-๔  ที่บานประตูเขียนภาพทวารบาลเชี่ยวกลาง

 ส่วนภาพด้านข้างทั้งสองบานเขียนภาพพุทธประวัติ ตอนเสด็จออกมหาภิเนษกรณ์

ภาพลายรดน้ำด้านซ้ายของตู้พระธรรมเขียนภาพพุทธประวัติ ตอนเสด็จออกมหาภิเนษกรมณ์

ด้านบนพระมหาบุรุษทรงม้ากัณฐกะมีนายฉันนะเกาะอยู่ที่หางม้ามุ่งหน้าสู่แม่น้ำอโนมา แต่มีพระยาวสัตตีมารมาทูลห้ามการเสด็จออกบวช

ภาพล่างพระมหาบุรุษกำลังปลงพระเกศาแปลงเพศบรรพชามีพระอินทร์ลงมาอัญเชิญพระเกศา แล้ว ท้าวฆฎิการพรหมเป็นผู้ถวายบาตรและอัฐบริขาร

ภาพลายรดน้ำด้านขวาของตู้พระธรรมเขียนภาพพุทธประวัติ ตอนเสด็จออกมหาภิเนษกรมณ์

เขียนภาพพระมหาบุรุษกำลังทอดพระเนตร นางยโสธราและพระราหุล แล้วจึงเสด็จออกจากพระมหาปราสาทมุ่งหน้ามาที่ม้ากัณฐกะ และนายฉันนะ

๔.๕.๒ หีบพระมาลัยลายรดน้ำ

หีบคัมภีร์พระมาลัยลายรดน้ำ วัดปากบาง ใบที่๑ ศิลปกรรมยุค ๒๔๖๐  เขียนภาพลายกระหนกเปลวเคล้าภาพจับตัวละครเรื่องรามเกียรติ์

หีบคัมภีร์พระมาลัยลายรดน้ำ วัดปากบาง  ใบที่๒ ศิลปกรรมยุค ๒๔๖๐  เขียนภาพลายกระหนกเปลวเคล้าภาพจับตัวละครเรื่องรามเกียรติ์

หีบคัมภีร์พระมาลัยสมุดไทยขาวฉบับวัดจันทบุรีอำเภอเสาให้ จังหวัดสระบุรี

หีบคัมภีร์พระมาลัยลายรดน้ำ ศิลปกรรมรัตนโกสินทร์ ยุคสมัยรัชกาลที่ ๓-๔ เขียนภาพลายกระหนกเปลวเครือเถาเคล้าภาพเทพชุมนุม

๔.๕.๓ คัมภีร์พระมาลัย

หนังสือสวดเรื่อง พระมาลัย หรือ สมุดมาลัย เป็นหนึ่งในสมุดไทย ที่มีทั้งเนื้อหาและภาพจิตกรรมประกอบเข้ากับเรื่องที่บรรยาย มักพบสมุดไทยประเภทนี้ตามวัดวาโบราณที่เก่าแก่สมัยกรุงศรีอยุธยาและในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ พบเกือบทุกวัดทั้งในกรุงเทพมหานครและหัวเมืองในภาคกลาง เนื่องจากเป็นหนังสือที่นิยมใช้เป็นบทสวดสำหรับพระสงฆ์และคฤหัสถ์(ผู้ไม่ใช่นักบวช) ใช้สวดในงานศพ ด้วยคติความเชื่อเกี่ยวกับนรกสวรรค์จากเรื่องพระมาลัยมีอิทธิพลต่อพุทธศาสนานิกชนไทยมาช้านาน โดยเฉพาะในทางศาสนา เรื่อง “พระศรีอาริยเมตไตรย” หรือ “ยุคพระศรีอาริย์” ถือเป็นสังคมในอุดมคติมีแต่ความสมบูรณ์พูนสุขอันเป็นสาระสำคัญที่กล่าวไว้ในสมุดมาลัย

๔.๕.๔ สมุดพระมาลัย

ข้อมูลทั้งหมดในส่วนนี้ (รูปและรายละเอียด) อ้างอิงจากหนังสือ “มรดกเมืองสระบุรี  The Heritage of Saraburi ประมวลภาพมรดกทางวัฒนธรรมและสิ่งของล้ำค่าของจังหวัดสระบุรี”  จัดพิมพ์ โดยองค์การบริหารส่วนจังหวัดสระบุรี

  จัดพิมพ์ครั้งที่ ๑ ปี ๒๕๖๓